با گسترش دنیای دیجیتال و افزایش وابستگی انسان‌ها به فناوری اطلاعات، تهدیدات سایبری نیز رشد چشمگیری داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین تهدیدات در این حوزه، بدافزارها یا Malware هستند. این نرم‌افزارهای مخرب با هدف آسیب‌رسانی، سرقت اطلاعات یا نفوذ به سیستم‌های دیجیتالی طراحی می‌شوند. شناخت بدافزارها و نحوه عملکرد آن‌ها، گام اول در مقابله مؤثر با تهدیدات سایبری است. 1. بدافزار چیست؟ بدافزار (Malware) ترکیبی از دو واژه Malicious (مخرب) و Software (نرم‌افزار) است و به هر نرم‌افزاری اطلاق می‌شود که به‌طور عمدی برای آسیب‌زدن، نفوذ، جاسوسی، تخریب یا سرقت اطلاعات طراحی شده باشد. بدافزارها می‌توانند در قالب فایل‌های اجرایی، اسکریپت، کدهای مخفی، یا حتی افزونه‌های مرورگر ظاهر شوند. 2. تاریخچه پیدایش بدافزارها الف. آغاز ابتدایی – دهه 1970 و 1980 اولین بدافزار شناخته‌شده به نام "Creeper" در اوایل دهه 1970 روی سیستم‌های اولیه ARPANET ظاهر شد. در سال 1986، اولین ویروس واقعی به نام Brain توسط دو برادر پاکستانی نوشته شد که به عنوان ویروسی بر روی فلاپی دیسک‌ها منتشر می‌شد. ب. دهه 1990 – گسترش ویروس‌ها ویروس‌هایی مانند ILOVEYOU و Melissa در اواخر دهه 90 با استفاده از ایمیل، میلیون‌ها کامپیوتر را آلوده کردند. ج. دهه 2000 تا امروز پیدایش بدافزارهای پیچیده مانند Stuxnet (برای حمله به زیرساخت‌های صنعتی ایران) یا WannaCry (حمله باج‌افزاری جهانی). استفاده بدافزارها از هوش مصنوعی و روش‌های پنهان‌سازی پیشرفته. 3. انواع بدافزارها نوع بدافزار توضیح ویروس (Virus) خود را به فایل‌های سالم می‌چسباند و با اجرای آن‌ها فعال می‌شود. کرم (Worm) بدون نیاز به فایل میزبان گسترش می‌یابد و معمولاً از طریق شبکه پخش می‌شود. اسب تروجان (Trojan Horse) خود را به شکل نرم‌افزار مفید نشان می‌دهد اما در واقع مخرب است. باج‌افزار (Ransomware) اطلاعات قربانی را رمزنگاری کرده و در ازای رمزگشایی، باج می‌خواهد. جاسوس‌افزار (Spyware) فعالیت کاربر را زیر نظر می‌گیرد و اطلاعات را به عامل مخرب ارسال می‌کند. بدافزار تبلیغاتی (Adware) نمایش ناخواسته تبلیغات و ردیابی رفتار کاربر با هدف درآمدزایی. روت‌کیت (Rootkit) برای پنهان‌سازی وجود بدافزارها و دسترسی سطح بالا به سیستم‌ها طراحی شده است. بک‌دور (Backdoor) یک راه نفوذ پنهانی به سیستم ایجاد می‌کند تا هکر در آینده به سیستم دسترسی داشته باشد. 4. نحوه انتشار بدافزارها 1- ایمیل‌های فیشینگ و لینک‌های مشکوک 2- نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های آلوده 3-فلش‌مموری‌ها و دستگاه‌های USB 4- وب‌سایت‌های آلوده یا جعلی 5-شبکه‌های بی‌سیم ناامن 5. تهدیدات و اثرات بدافزارها 1-سرقت اطلاعات شخصی و بانکی 2- از بین رفتن یا رمزگذاری اطلاعات مهم 3-کاهش عملکرد و سرعت سیستم 4-سوءاستفاده از سیستم برای حملات دیگر (Botnet) 5-آسیب به اعتبار و منابع سازمان‌ها 6- تهدید امنیت ملی در موارد حمله به زیرساخت‌های حیاتی 6. راه‌های مقابله با بدافزارها اقدامات پیشگیرانه: 1- نصب آنتی‌ویروس و به‌روزرسانی مداوم آن 2- استفاده از فایروال و نرم‌افزارهای امنیتی 3-باز نکردن فایل‌ها و لینک‌های ناشناس 4- محدود کردن مجوزهای نصب و اجرای نرم‌افزار 5- تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات حساس اقدامات واکنشی: 1-شناسایی بدافزار با آنتی‌ویروس 2- قطع ارتباط سیستم آلوده از شبکه 3-حذف یا قرنطینه کردن فایل‌های آلوده 4-بازیابی اطلاعات از بکاپ سالم 7. آینده بدافزارها بدافزارها روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شوند. ظهور هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT) و رایانش کوانتومی چالش‌های جدیدی در برابر امنیت دیجیتال ایجاد می‌کنند. در آینده، تنها با به‌روزرسانی مداوم دانش امنیتی و توسعه فناوری‌های دفاعی هوشمند می‌توان با این تهدیدات مقابله کرد. نتیجه‌گیری بدافزارها بخش جدایی‌ناپذیر از تهدیدات سایبری هستند که با اهداف مختلف از سرقت گرفته تا تخریب اطلاعات طراحی می‌شوند. شناخت تاریخچه، انواع، نحوه انتشار و راه‌های مقابله با آن‌ها به کاربران و سازمان‌ها کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتری در برابر خطرات دیجیتال بایستند. امنیت سایبری بدون آگاهی از بدافزارها، معنایی نخواهد داشت.